Knielen of buigen

Liturgie is een mooi vak hoor. Wat ik wijzer word op het Angelicum in het college ‘History of Liturgy’ wordt weer onderwerp van gesprek tijdens de maaltijden op Sant’Anselmo. De paters daar, veel docenten in de liturgie, snappen niet goed waarom ik een college liturgie volg aan het Angelicum want Sant’Anselmo is immers hét Liturgisch opleidingsinstituut van Rome. Het is in hun ogen of ik de banketbakkerswinkel verlaat om in de supermarkt een gevulde koek te kopen. Mijn bezwaar dat op Sant’Anselmo alleen maar cursussen in het Italiaans worden gegeven werd door een professor bestreden: ‘We hebben hier óók een engelstalige cursus hoor’. ‘Welke dan’, vroeg ik? ‘Latijn’, was het antwoord.

We zijn in de cursus ‘Geschiedenis van de Liturgie’ nu bij het protestantisme aangekomen. Eén ding wordt ons voortdurend voorgehouden: die protestanten zitten er helemaal naast. Zij vieren niet eens echt liturgie, ook al denken ze van wel. Want er is alleen sprake van liturgie bij het vieren van de sacramenten (met name de eucharistie) en bij het bidden van de getijden. De rest mag devotie heten maar geen liturgie. Dat wordt op Sant’Anselmo vervolgens bestreden. Daar heet elk dienstwerk aan God liturgie. Opmerkelijk is daar weer dat er weinig gesproken wordt over de kwaliteit van de liturgie. Toen ik eens wat teleurgesteld terugkwam uit een viering in de stad en zei dat de liturgie me zo tegengevallen was werd me geantwoord dat het oordeel over de liturgie aan God toekwam. ‘Hoe beoordelen jullie dan liturgie?’’, was mijn vraag. ‘Zijn er dan helemaal geen kwaliteitseisen?’ ‘Zeker wel’, antwoordde een professor: ‘Does it bring the people nearer to God’? Tja, met zo’n antwoord kantelt de vraagstelling. Er kan immers sprake zijn van een prachtige liturgie die de mensen evenwel niet dichter bij God brengt. En omgekeerd: een liturgie die amper die term waard is maar die wél de verbinding tussen hemel en aarde weet te bewerkstelligen.

De afgelopen week werd er tijdens het college liturgie zowaar gediscussieerd. Het ging over knielen of buigen tijdens de eredienst. De professor liet zijn eigen mening duidelijk blijken. Volgens hem wordt er te weinig geknield en is buigen een zwakker betoon van eerbied. De aanwezige leden van de Benedictijnse traditie (Benedictijnen, Cisterciënzers en Trappisten) maakten bezwaar. In hun traditie wordt er bijna niet geknield. Zij buigen en hebben zelfs verschillende manieren van buigen. Van een hoofdknikje tot een buiging met de neus bijna op de knieën. Dat kwam volgens de professor omdat hun orde ouder is dan de tijd waarin het knielen in de kerk gemeengoed werd. In de regel van Benedictus staat daarom niets over knielen. Maar ook de Benedictijnen zouden meer met de tijd moeten meegaan. ‘Welke tijd’ antwoordde een Trappist en toen was het even stil. Want het is inmiddels duidelijk dat de docent het toejuicht dat het Vaticaan steeds meer oude vormen in ere herstelt zoals het vieren van de eucharistie op de wijze van Trente (Tridentijns).

‘Op zijn minst kun je knielen voor het tabernakel als zich daar het Heilig Sacrament bevindt’, antwoordde de professor. ‘Voor de rest kun je buigen’. En toen het gemor aanhield kwam de professor met een wijze raad: ‘Knielen of buigen, je moet het zelf weten, maar besef in elk geval waarom je doet wat je doet’.

Weer terug op Sant’Anselmo vroeg ik één van de oudere professoren wat ik zou moeten doen voor tabernakel en altaar. Knielen of buigen. Zijn antwoord was kort en krachtig: ‘Bow, you are a child of resurrection’. (Buig, je bent een kind van de verrijzenis). Toen hij ’s avonds voor het koorgebed de kerk betrad zag ik hem een heel lichte buiging maken en mooi rechtop verder lopen. Inderdaad, als een kind van de opstanding.